შთა

                                              1. პლატონი

                      ფილოსოფოსი სახელმწიფოს სათავეში

    პლატონის აზრით, პირველ რიგში, წინ უნდა წამოვაყენოთ გეომეტრიის, არითმეტიკისა  და სხვა მეცნიერებების სწავლება, შემდომ კი შეიძლება დიალექტიკის შესწავლაც, მაგრამ აქ მთავარი ის ფაქტორია, თუ როგორ მიიღებენ ბავშვები ამა თუ იმ მეცნიერებას, რადგან თუ მისი შესწავლა გულით არ უნდათ, მაშინ არაფერი გამოვა, ,,როცა სხეულს სიძნელეთა დაძლევას აჩვევენ, ამით ის სულაც არ ხდება უარესი, მაგრამ სულში ძალით ჩანერგილი ცოდნა არამყარია.“ (პლატონი 2017, 64). ამიტომ ძალდატანებით არაფერი გამოვა.  თუ გინდა, რომ მომავალმა ფილოსოფოსმა, როგორც მმართველმა, საქმე გააკეთოს, პირველ რიგში, უნდა შეაყვარო გასაკეთებელი საქმე. პლატონი ამბობს, რომ გარკვეულ საგანთა სწავლებების შემდგომ შეიძლება დიალექტიკის შესწავლაც, მაგრამ  არ გულისხმობს იმას, რომ დიალექტიკას მეორეხარისხოვნად ან საერთოდ უმნიშვნელოდ თვლის. უბრალოდ, სიყმაწვილეში დიალექტიკის შესწავლა სახიფათოა, რადგან, როდესაც ყმაწვილობისას სწავლობენ,  უმეტესობა გასართობად და თავშესაქცევად იყენებს მას. ამით კი ისინი ზურგს აქცევენ ყველაფერს,– რისიც სწამდათ და სჯეროდათ. ასეთი საქციელით  ხალხის თვალში ჩირქს სცხებენ როგორც ფილოსოფიას, ასევე თავიანთ თავსაც. ასე რომ, დიალექტიკოსებად შეიძლება აღიზარდოს მტკიცე და სულიერად თავდაჭერილი ხალხი, ხოლო ამ თვისებების და ცოდნის შესწავლის შემდგომ შესაძლებელია ისინი გაუშვა სახელმწიფო სამსახურში ან სხვა საქმიანობებზე და ამ გზით უნდა გამოსცადო გაუძლებენ თუ ვერა ათასგვარ სირთულესა და საცდურს.

        ფილოსოფოსის მმართველად ჩამოყალიბებისთვის საჭიროა, რომ იგი გამოირჩეოდეს მამაცობით, სანდოობითა და წარმოსადეგობით. ის არამარტო კეთილშობილი, არამედ – მმართველობის აღზრდისთვის სათანადო ნიჭით დაჯილდოებულიც უნდა იყოს, რაც იმას ნიშნავს, რომ სწავლა არ უნდა უჭირდეს და ყველაფერს ადვილად იმახსოვრებდეს. პლატონის აზრით, მმართველად ჩამოყალიბებისთვის ერთ-ერთი მთავარი თვისებაა შრომისმოყვარეობა, რადგან თუ ის არ გაქვს, მაშინ ვერ გაუძლებ ამდენ ფიზიკურ და გონებრივ დატვირთვას. მხოლოდ ასეთი თვისებების მქონენი უნდა იყვნენ მმართველები. ,,ამ საქმეს ხელი ნამდვილებმა უნდა მოკიდონ და არა – ყალბებმა.“ (პლატონი2017, 62). ვინც გადაწყვეტს, რომ მმართველი გახდეს, ის არ უნდა იყოს ნახევრად ზარმაცი და ნახევრად შრომისმოყვარე და რაც მთავარია, ყოველგვარი კეთილგონიერება, სიმამაცე და დიდსულოვნება ფუჭი იქნება, თუ ვერ ფლობს იმის ნიჭს, რომ გაარჩიოს ცუდი კეთილშობილისაგან, რადგან იგი ამ ნიჭის უქონლობის გამო სახელმწიფოში მიიწვევს ამა თუ იმ საქმიანობისთვის უკეთურ ადამიანებს.  თავდაპირველად პლატონი ფიქრობდა, რომ ფილოსოფოსი მმართველები  ასაკოვანი ადამიანები უნდა ყოფილიყვნენ, მაგრამ შემდეგ შეიცვალა აზრი და ახალგაზრდებზე შეაჩერა არჩევანი, რადგან ასაკოვან ადამიანს, განსხვავებით ახალგაზრდისაგან, ნაკლებად შესწევს სწავლის უნარი. ამიტომ პლატონი ყველაზე დიდ საქმეთა აღმსრულებლად ახალგაზრდებს მიიჩნევს.

       პირველ რიგში, იმით დავიწყოთ, რომ პლატონს მაშინდელი სახელმწიფო სტუქტურა არ მოსწონს. იმ დროს სახელმწიფოს მართვაში ყმაწვილკაცების გარდა არავინ ერეოდა და როდესაც ასაკი მოემატებოდათ და დაოჯახდებოდნენ, ისინიც კი ანებებდნენ ფილოსოფიას თავს. პლატონი თვლის, რომ ყველაფერი კარგად იქნება, თუ მეფეებს და იმპერატორებს გაუჩნდებათ სიყვარული ფილოსოფიისადმი. ასეთი მმართველები კი შეძლებენ  მაქსიმალურად გამოიყენონ ფილოსოფია ქვეყნისათვის. პლატონი  იდეალურ სამყაროს უწოდებს „ღვთაებრივად მოწესრიგებულ სამყაროს“ პირველ რიგში კი საჭიროა ასეთი იდეალური სახელმწიფოს გეგმა. პლატონის აზრით, ამ გეგმის შესასრულებლად სახელმწიფო თავიდან ბოლომდე უნდა გაიწმინდოს, ხოლო ამის შემდეგ გეგმაში აქვს უპირველესი ორი რამ, პირველი: ,,ერთი მხრივ, იმას, რაც თავისი არსით სამართლიანია, მშვენიერი და გონიერი“ მეორე: „მეორეს მხრივ კი-იმას, რაც ასეთივეა ადამიანებში“ (პლატონი 2017.29),  ხოლო ამ თვისებების შერევით კი მივიღებთ თავდაპირველი ადამიანის სახეს. პლატონის იდეალური სახელმწიფოს არსებობისათვის სწორედ რომ აღზრდას ენიჭება უპირატესობა. ზნეობრივი ქმედებით ყალიბდება კანონმორჩილი მოქალაქე, ხოლო მის ქმედებებზეა დამოკიდებული სახელმწიფოს სტრუქტურა. საკმარისია, რომ სახელმწიფო სათავეში მოვიდეს ისეთი ადამიანი, რომელიც ამ იდეებს გაითვალისწინებს, მაშინვე მივხვდებით, რომ მას შეუძლია აასრულოს ყველაფერი ის, რაც დღეს შეუძლებელად მიგვაჩნია.

                                          გამოყენებული ლიტერატურა

1. პლატონი. „სახელმწიფო.“ წიგნში შესავალი თანამედროვე აზროვნებაში 1,  7-69. თბილისი: ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა, 2017.

                                   

                                              2. პავლე მოციქული

                        ღმერთთან მიკერძოება არ არის

        არა აქვს მნიშვნელობა ვინ ხარ, რა ეროვნების, რა სქესის, რჯულის და რასის მატარებელი, არა აქვს მნიშვნელობა ქართველი ხარ თუ ებრაელი, საქართველოში ცხოვრობ თუ ისრაელში, ქალი ხარ თუ კაცი, ქრისტიანი თუ მუსლიმანი, ურწმუნო თუ მორწმუნე, თეთრკანიანი თუ ფერადკანიანი, – ღმერთი ყველასთვის ერთია, ღმერთს ყველანი თანაბრად ვუყვარვართ, რადგან ,,ღმერთთან არ არსებობს მიკერძოება“ (პავლე მოციქული 2017, 80).  ჩემი აზრით, პავლე მოციქული რომაელთა მიმართ მიწერილ ეპისტოლეში ამ ფრაზით იმ დიდ სიყვარულზე საუბრობს, უფლისგან რომ ერგოთ ადამიანებს. უფალმა კაცობრიობა თავისი ჯვარცმით გამოისყიდა და ამით ყველას ცხონების საშუალება მისცა. განა სამყაროს ისტორიაში ამაზე დიდი სიყვარულის გამომჟღავნება არსებობს? თუმცა, ყველა როდი მიჰყვება უფლის გზას და მის ძახილს. ცოტაა ისეთი, ვინც ღმერთამდე მიდის!

     ადამიანი, რომელიც განიკითხავს სხვა ადამიანს და შემდეგ იმდაგვარვე ცოდვას ჩაიდენს, ის ვერ გაიმართლებს თავს ღვთის წინაშე. ამ ცოდვის ჩამდენს ელოდება ღვთის სამსჯავრო. თუ იგი უარყოფს ღვთის მსახურებას, თავშეკავებასა და სულგრძელობას და ვერ მიხვდება, რომ ღვთის მსახურებას მონანიებისაკენ მიჰყავდა, მაშინ გულით ღვთის რისხვას მოიხვეჭს. საუკუნო სიცოცხლე ენიჭებათ ისეთ ადამიანებს, რომლებიც კეთილი საქმეებით ეძებენ სულიერ უხრწნელობას. ჭირი და შევიწროება კი ელოდებათ მათ, ვინც ბოროტებას ჩადის. პირველ რიგში, ეს ეხება იუდეველს და შემდეგ ბერძენს ან სხვა ეროვნების წარმომადგენელს. სიკეთის ჩამდენთ კი ელოდებათ დიდება, პატივი და მშვიდობა. აქაც იგივე პრინციპით, ჯერ იუდეველს, შემდეგ–ბერძენს. როგორც ვხედავთ, სიკეთის ჩადენის დროს პირველ რიგში დიდება და პატივი იუდეველს ენიჭება და ბოროტების ჩადენის დროს, ყველაზე ძლიერად ღვთის რისხვაც პირველი მას ატყდება თავს. ამით პავლე მოციქულს ჩვენთვის იმის თქმა უნდა, რომ ღმერთთან მიკერძოება არ არსებობს! ,,ისინი, ვინც რჯულის გარეშე შესცოდეს, რჯულის გარეშე დაიღუპებიან, ხოლო ისინი, ვინც რჯულით შესცოდეს, რჯულით განიკითხებიან“ (პავლე მოციქული 2017, 80).  მხოლოდ რჯულის გაგება არ არის საკმარისი, მისი შესრულებაც უნდა იცოდე და მხოლოდ მაშინ გამართლდები! ამიტომაც ვკითხულობთ ეპისტოლეში შემდეგს: ,,ვინც მსურს შევიწყალო, შევიწყალებ, და ვინც მსურს შევიწყნარო, შევიწყნარებ.“ (პავლე მოციქული 2017, 92).  

      პავლე მოციქული რწმენას და რჯულს ერთმანეთს უპირისპირებს, მათ ერთმანეთისგან მკვეთრად მიჯნავს. არადა, ხშირად ამ ორ ცნებას ერთად განიხილავენ, რაც შეცდომაა. პავლე მოციქული თვლის, რომ რწმენა რჯულზე უპირატესია, მასზე გაცილებით მაღლა დგას. სადაც არის რჯული, იქ შეიძლება რწმენა არ იყოს. ვისაც რჯული აქვს, პირველ რიგში, ღვთის სამსჯავროზე ის დაისჯება და ურჯულოზე გაცილებით მკაცრადაც, რადგან ამ უკანასკნელმა არ იცის ის, რაც თავის დროზე იქადაგეს. რჯულის მქონეს კი კარგად აქვს გააზრებული უფლის სიტყვები და  წმიდა წერილები, მან იცის, რა არის სიკეთე და ბოროტება, რა სასჯელს მიიღებს ამა თუ იმ ცოდვის ჩადენისას. ყოველივე ამის შემდეგ, თუ ის მაინც ჩაიდენს ცოდვას, რა გასაკვირია, რომ სხვებზე მკაცრად განისჯება.

      პავლე მოციქული აღნიშნავს, რჯული რომ შეისმინო, მთავარია რწმენა. სამწუხაროდ, ბევრი ადამიანია ისეთი, რომელსაც მხოლოდ რჯული გააჩნია და იმ ცოდნას, რომელიც უნდა დახმარებოდა ღმერთთან მიახლოებაში, პირიქით, მისგან დასაშორებლად იყენებს და ამას ,,ღვთის ნებას“ ეძახის. აქ ჩემდაუნებურად შუა საუკუნეების ეპოქა მახსენდება, სადაც რჯული ფართოდ იყო გავრცელებული, მაგრამ ცოტას თუ ესმოდა მისი არსი. იმ დროს რჯული ხალხის სამართავ იარაღად იყო ქცეული. ეს ყველაფერი უფრო ნათელი მაშინ გახდა, როცა 1099 წელს კათოლიკებმა იერუსალიმი აიღეს. ვითომდა, ცუდი იმაში არაფერია, წმიდა ქალაქი ქრისტიანებს რომ დაუბრუნდათ, მაგრამ  ეს ხომ ის ხალხი იყო, რჯული რომ ჰქონდა, მაგრამ არ ასრულებდა მას. მათ ქალაქის აღების დროს თითქმის ყველა მაცხოვრებელი ამოხოცეს, მათ შორის – ქრისტიანებიც.

      შეჯამების სახით, მინდა ვთქვა, რომ მიუხედავად რჯულსა და რწმენას შორის არსებული დიდი ზღვრისა, მაინც ვნახულობთ კავშირს, თუმცა, როგორც ზემოთ აღვნიშნე, რწმენა რჯულზე უპირატესია! აქ შევეცდები განმარტების სახით ჩამოვაყალიბო სათქმელი: რწმენა არის ის, რისიც რეალურად უნდა გვწამდეს და გვჯეროდეს, ხოლო – რჯული ის, რაც დოგმებს გვიწესებს! გამოდის, რომ ჭეშმარიტება მხოლოდ ერთ რამეშია: გვწამდეს, მაგრამ დოგმებს ბრმად არ დავემონოთ!

გამოყენებული ლიტერატურა

პავლე მოციქული „ეპისტოლე რომაელთა მიმართ.“ წიგნში შესავალი თანამედროვე აზროვნებაში 1,  70-104. თბილისი: ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა, 2017.

     

                                       3. ნიკოლო მაკიაველი

დაპყრობისა და შენარჩუნების სტრატეგიები მაკიაველის მიხედვით

       მთავრებს ყოველთვის მოეთხოვებოდათ: ქცევის ნორმების დაცვა, დიპლომატიური აზროვნება, საგარეო და საშინაო პოლიტიკის ცოდნა, საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ბრძოლის ხელმძღვანელობის ხელოვნების ფლობა. ეს ყველაფერი მნიშვნელოვანია, თუმცა რენესანსის დროინდელი იტალიელი პოლიტიკური მოაზროვნე, ისტორიკოსი, ფილოსოფოსი, მწერალი და სამხედრო თეორეტიკოსი ნიკოლო მაკიაველი ამათგან ომის მომზადებისა და წარმოების, დიდი სამხედრო ოპერაციების ჩატარების ხელოვნების ფლობას ანიჭებს უპირატესობას, თვლის, რომ მმართველი კარგი სტრატეგი უნდა იყოს. თუ იგი ამ საკითხში სუსტია, თავის ძალაუფლებას აუცილებლად დაკარგავს. ხშირად მთავარი ამ სისუსტის გამო თავისივე ქვეყანაში დაცინვის საგნად ქცეულა. ისეთი შემთხვევებიც ახსოვს ისტორიას, როდესაც დაბალი ფენიდან გამოსული კარგი სტრატეგები ცნობილი და წარმატებული სახელმწიფო მმართველები გამხდარან. ამის საუკეთესო მაგალითი ნაპოლეონ ბონაპარტეა. სხვათა შორის, ცნობილია, რომ ნაპოლეონი მაკიაველის ,,მთავარს“ გამუდმებით კითხულობდა და ამ წიგნმა  დიდი გავლენაც მოახდინა მისი პოლიტიკური მოღვაწეობის ჩამოყალიბებაზე.

       მაკიაველის აზრით, მთავარი მზად უნდა იყოს ყოველდღიური სტრატეგიული მანევრისათვის. საკუთარი თავის გამოსაწვრთნელად მშვიდობიანობის დროსაც არ უნდა ჩერდებოდეს, ხშირად უნდა ნადირობდეს. ასე იგი უკეთ გაეცნობა საკუთარ სამფლობელოს და მიღებული ცოდნით გაუადვილდება სახელმწიფოს დაცვაც. რაც შეეხება გონებრივ წვრთნას, იგი უნდა კითხულობდეს გამოჩენილი და ნიჭიერი სტრატეგების ისტორიებს, რათა გაიგოს საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ბრძოლებში მათი გამარჯვებისა თუ დამარცხების მიზეზები, რომ შემდეგ გაითვალისწინოს და მიღებული ცოდნის საფუძველზე მარცხი აიცილოს თავიდან. როგორც ვხედავთ, მთავარმა სამხედრო საქმეში ძირითად ამოცანად თვითწვრთნა უნდა დაისახოს, რაც ორი გზით - საქმითა და აზრით მიიღწევა. მას არასოდეს არ უნდა ჰქონდეს მოსვენება, რადგან კარგი მმართველობა დიდი სიძნელეების გადალახვას მოითხოვს.         

       მაკიაველი მიიჩნევს, რომ მთავარი არა საკუთარი თავის ან რეჟიმის, არამედ ხალხის და ქვეყნის სამსახურში უნდა იდგეს. მნიშვნელოვანი ისაა, მან თავის ერს მოუპოვოს დამოუკიდებლობა, ანგარიში გაასწოროს შინაურ თუ გარეშე მტრებთან და რაც მთავარია, შეზღუდოს საკუთარი ხელისუფლება. ამ ყველაფრის მისაღწევად კი საჭიროა იყოს ლომივით ძლიერი და მელასავით ცბიერი, რადგან ხალხის ბედი მისი სიმამაცისა და საზრიანობის ხელშია. მისი მთავარი პასუხისმგებლობაც ისაა, რომ დაიცვას თავისი ერის და ქვეყნის ინტერესები, ამიტომაც მთავარი მჭიდროდაა დაკავშირებული ხალხისა და სახელმწიფოს ბედთან.

       პლატონისგან განსხვავებით, მაკიაველი არ ჰქმნის მითებს. მას არ აინტერესებს მმართველის თვისებები, მნიშვნელოვანი  ისაა, სტრატეგიას როგორ იყენებს, რომ დაიპყროს და შემდეგ შეინარჩუნოს ბატონობა.

       მთავარმა ომების დროს შეიძლება გამოიყენოს ოთხი ტიპის ლაშქარი: საკუთარი,  დაქირავებული, მაშველი ან შერეული. ამათგან მაკიაველი უპირატესობას საკუთარ ლაშქარს ანიჭებს, რადგან თვლის, რომ დაქირავებულ ლაშქარში განხეთქილებაა, თავგანწირვით არ იბრძვიან, არც პატრიოტული გრძნობები აქვთ მოძალებული და მცირე ჯამაგირიც არაა საკმარისი, მთავრის გულისთვის თავი რომ გაწირონ. მაშველი ლაშქარიც გამოუსადეგარია, რადგან მთავრისთვის ის შეიძლება სახიფათო აღმოჩნდეს, ,,ვინაიდან თუკი ეს უკანასკნელი დამარცხდა, მისთვის ყველა გზა მოჭრილია, ხოლო თუ გაიმარჯვა, ტყვედ უვარდება თავისსავე მაშველთ.“ (მაკიაველი 2017, 144). მაკიაველი თვლის, რომ შერეული ლაშქარი გაცილებით ჯობია დაქირავებულ და მაშველ ლაშქრებს, მაგრამ ახლოსაც ვერ მივა საკუთარ ძალებთან. მთავრებს ერჩივნათ საკუთარი ლაშქრით დამარცხებულიყვნენ, ვიდრე სხვისი ძალებით გაემარჯვებინათ. საკუთარი ლაშქრის გარეშე ნებისმიერი სამთავრო დამარცხდება, ნამდვილი ძალა სწორედ მოქალაქეების, მთავრის ქვეშევრდომებისა და თანამზრახველებისაგან შემდგარ ლაშქარშია.

       ისტორიას თუ გადავხედავთ, დაპყრობილი ქვეყნები ერთმანეთისაგან ხასიათითა და ტრადიციებით განსხვავდებიან,  მაგრამ ერთი რამ აერთიანებთ, – დამპრობლისგან თავდაღწევის სურვილი. ხშირად ქვეყნის დაპყრობა უფრო ადვილი იყო, ვიდრე მისი შენარჩუნება. მაკიაველის მიხედვით, არსებობს დაპყრობილი ტერიტორიის შენარჩუნების სამი გზა: მთავარმა ან მიწასთან უნდა გაასწოროს, ან პირადად უნდა დასახლდეს, ან კიდე მისცეს თავიანთი კანონებითა და ტრადიციებით ცხოვრების საშუალება, ხოლო მმართველობა ისეთ პირებს გადასცეს, რომლებიც ორ ქვეყანას შორის მეგობრობას შეინარჩუნებენ.

       მაკიაველის აზრით,  ,,ყველაზე ქმედითი საშუალებაა მათი დანგრევა ან მათში დასახლება.“ (მაკიაველი 2017, 121). ან ბოლომდე მიწასთან უნდა გაასწორო, რადგან დაპყრობილი ერი ყოველთვის ეცდება აჯანყების გზით დაიბრუნოს თავისუფლება, ან მთავარი მასში დაპყრობილში უნდა დასახლდეს.

       საუკეთესო ვარიანტია, თუ დაპყრობილი ტერიტორიის მოსახლეობა დამპყრობელს შეიყვარებს, მაგრამ მთელი ისტორიის მანძილზე ეს მხოლოდ ერთეულებმა შეძლეს. ერთ–ერთი ალექსანდრე მაკედონელი იყო. დაპყრობილ მოსახლეობას თავს იმით აყვარებდა, რომ ეცნობოდა და პატივს სცემდა მათ კულტურას და ტრადიციებს. ასე რომ, თუ მთავარს სურს შეინარჩუნოს დაპყრობილი ტერიტორია, კარგი  სტრატეგთან ერთად კარგი პოლიტიკოსიც უნდა იყოს.

ბიბლიოგრაფია

1. ნიკოლო მაკიაველი „ მთავარი .“ წიგნში შესავალი თანამედროვე აზროვნებაში 1,  105-179. თბილისი: ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა, 2017.

                                                       4. თომას ჰობსი

                ბუნებითი მდგომარეობიდან სახელმწიფომდე

       ინგლისელი ფილოსოფოსი თომას ჰობსი ნაშრომში ,,ლევიათანი“ საზოგადოებისა და ხელისუფლების ჩამოყალიბების პროცესსა და მის მიზეზებზე მჯელობს. პოლიტიკური ცხოვრების ფუნდამენტური არსის გასაგებად, მან შემოიტანა ცნება: ,,ბუნებითი მდგომარეობა.“ იგი ბუნებრივ მდგომარეობაზე საუბარს ადამიანის თანასწორობით იწყებს. ჰობსის აზრით, ადამიანთა პოლიტიკურ ყოფას წინ ბუნებრივი მდგომარეობა უსწრებს. ამ დროს სახელმწიფო არ არსებობს, ანუ ჯერ კიდევ არ ჩანს ძალა, რომელსაც ყველა უნდა დაემორჩილოს. ბუნებით მდგომარეობაში ადამიანებს მოვალეობები არ გააჩნიათ, ინდივიდები სრული თავისუფლებისა და თანასწორობის პირობებში ცხოვრობენ. თუ პლატონი ამტკიცებს, რომ ადამიანები ბუნებით არათანასწორნი არიან, ჰობსი ამის საწინააღმდეგოდ ირწმუნება, რომ გონებრივი და ფიზიკური უნარების მიხედვით, ღმერთმა ადამიანებს თანასწორი უფლებები და თავისუფლება მიანიჭა. მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანებს შორის უმნიშვნელო გონებრივი სხვაობაა, არცერთ მათგანს არა აქვს გამორჩეული უფლება, ფლობდეს რაიმეს. თუ ინდივიდს რაიმეს ფლობის სამართლებრივი საფუძველი აქვს, ეს მისი ბუნებრივი თვისებიდან ნამდვილად არ მომდინარეობს. რაც შეეხება, ფიზიკურ თანასწორობას, სუსტ ადამიანს შესწევს იმის უნარი, მოხერხებით და გაიძვერობით მასზე ფიზიკურად ძლიერი დაამარცხოს. ამიტომ მიიჩნევს ჰობსი, რომ ადამიანებს შორის ბუნებრივი თანასწორობა ისაა, რაც მათ უფლებებზე და თავისუფლებაზე დაყრდნობით განიხილება. სწორედ თავისუფლებაა ის, რამაც შეიძლება პრობლემები წარმოშვას. ჰობსის მიხედვით, ბუნებრივ მდგომარეობაში ყველას ყველაფრის უფლება აქვს, მაგრამ, სამწუხაროდ, ადამიანები თავისუფლებას სხვაგვარად გებულობენ. რაც შენი არაა, იმასაც კი დაეპატრონო, ნამდვილად სცდება თავისუფლების ზღვარს. ხოლო მიითვისო სხვისი, ნიშნავს დაუპირისპირდე, სამტროდ გადაიკიდო ის. ეს დაპირისპირება თვითგადარჩენის სურვილია, სურვილია იმისა, რაც შეიძლება მეტი დაიმორჩილო, რომ დამმუქრებელი აღარ დატოვო. ბუნებით მდგომარეობაში ადამიანი საკუთარი თავის გადარჩენისათვის იბრძვის. თუკი სიცოცხლის შენარჩუნებისთვის საჭირო გახდა, ჰობსი ერთი ადამიანის მიერ მეორის მოკვლასაც ამართლებს. გამოდის, რომ თვითგადარჩენის ინსტიქტი სხვა ადამიანისთვის შეიძლება ზიანის მომტანი აღმოჩნდეს. ამ დროს ადამიანი ადამიანისთვის მგელი ხდება. ჰობსმა სახელმწიფოს ცნება რელიგიის გარეშე დაგვანახა.

           ადამიანებს შორის უნარების ერთგვარობა ჰქმნის კონფლიქტის წყაროს. მიზნის მისაღწევად კონკურენცია ჩნდება, რის გამოც ადამიანები ერთმანეთს თავისუფლებას ულახავენ. ჰობსის აზრით, ბუნებით მდგომარეობაში კონფლიქტის სამი წყარო გამოიყოფა: შეჯიბრი, შიში და პატივმოყვარეობა. პირველ შემთხვევაში ადამიანები ერთმანეთს ეჯიბრებიან, შეჯიბრის სურვილი მათ მოხვეჭისაკენ უბიძგებთ. ამ დროს ადამიანი  ცდილობს მოწინააღმდეგეს ძალის გამოყენებით წაართვას საკუთრება და ასე დაიმორჩილოს იგი. ასეთები არ ჩერდებიან, რაც უფრო მეტს იღებენ, მით უფრო  მეტის სურვილი უჩნდებათ. ეს ყველაფერი მათ დიდ სიამოვნებას ანიჭებთ. კონფლიქტის მეორე წყაროა შიში, ადამიანების სიცოცხლე მუდმივად საფრთხის ქვეშაა, არა აქვთ უსაფრთხოების გარანტია, ამიტომ თვითგადარჩენისთვის იბრძვიან. შიში ადამიანს აიძულებს სხვა ხალხებისა თუ ქვეყნების დამორჩილებას იქამდე, სანამ საფრთხე არ გაივლის, სანამ ბოლო დამმუქრებელი არ განადგურდება. კონფლიქტის მესამე წყაროს გამომწვევი მიზეზის, პატივმოყვარეობის დროს, ადამიანი შეიძლება სხვას განსხვავებული აზრის გამო თავს დაესხას. გამოდის, რომ  ბუნებით მდგომარეობაში ადამიანები ერთმანეთს არ ენდობიან და სიკვდილის შიში აქვთ.

           ჰობსის აზრით, შიშის გამო ადამიანს უჩნდება სახელმწიფოს, უსაფრთხო გარემოს შექმნის სურვილი, ანუ სახელმწიფოს წარმოქმნის აუცილებლობა იმისთვისაა საჭირო, რომ მოხდეს უსაფრთხოების უზრუნველყოფა. თომას ჰობსი სიტუაციიდან გამოსასვლელ მხოლოდ ერთ გამოსავალს ხედავს, შეიქმნას სუვერენული სახელმწიფო. ადამიანებს მხოლოდ ერთი მოთხოვნა აქვთ, იყოს მშვიდობა! ისინი არა გონებაზე, არამედ ინსტიქტზე დაყრდნობით ქმნიან სუვერენულ სახელმწიფოს. ადამიანები დებენ კონტრაქტს და საკუთარ უფლებებს გადასცემენ სუვერენს, სანაცვლოდ კი დაცულობას ითხოვენ. უფლებების გადაცემა იგივე ხელშეკრულებაა. ,,უფლების ურთიერთგადაცემა არის ის, რასაც ხელშეკრულებას ეძახიან.“ (თომას ჰობსი 2017, 191).ადამიანები თავისუფლებას ერთ ადამიანს უქვემდებარებენ. საერთო ხელისუფლების დასამყარებლად საჭიროა მათ თავიანთ წარმომადგენლად ერთი ადამიანი ან ადამიანთა ჯგუფი დანიშნონ. ერთ პიროვნებაში გაერთიანდება მრავალი ადამიანი. ჰობსის აზრით, სწორედ ეს იქნება უძლეველი სახელმწიფო, დიადი ლევიათანი, ,,ერთ პიროვნებად გაერთიანებულ სიმრავლეს ერქმევა სახელმწიფო.“ (თომას ჰობსი 2017, 195). სწორედ აქედან მიიღებენ ადამიანები სიმშვიდეს და მფარველობას, რადგან ეს სახელმწიფო ადამიანთა ნებაყოფლობითი შეთანხმებითაა წარმოქმნილი. სახელმწიფოს შექმნა არის გამოსავალი ბუნებრივი მდგომარეობიდან, ანუ ბუნებრივი მდგომარეობა პიროვნული დონიდან ადის სახელმწიფო დონეზე. ჰობსი მიიჩნევს, რომ სახელმწიფოს არარსებობა დამღუპველია, იგი კატეგორიულად გამორიცხავს ბუნებრივ მდგომარეობაში დაბრუნებას. ჰობსის აზრით, ხალხს არა აქვს უფლება სუვერენი ხელისუფლებას ჩამოაშორონ. ჰობსთან აბსოლუტური ძალაუფლება მხოლოდ სუვერენის ხელშია. თუ ადამიანებს მშვიდად ცხოვრება სურთ, მაშინ აუცილებლობას აბსოლუტური ძალაუფლება წარმოადგენს.

  

                                                          ბიბლიოგრაფია

1. თომას ჰობსი „ ლევიათანი.“ წიგნში შესავალი თანამედროვე აზროვნებაში 1,  170 - 197. თბილისი: ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა, 2017.

                                             

                                                      5. ჯონ ლოკი

   

                                        ჯონ ლოკი  

       ინგლისელი ფილოსოფოსი ჯონ ლოკი, ისევე როგორც თომას ჰობსი, თვლის, რომ ამოსავალი ბუნებითი მდგომარეობაა, სადაც არ არსებობს სახელმწიფო, მაგრამ როგორც კი საუბარი ბუნებით მდგომარეობაში ადამიანის მოვალეობებზე იწყება, იქ ლოკი ჰობს სრულიად ემიჯნება. ჯონ ლოკი თვლის, რომ ადამიანს აქვს უფლება საკუთარი სიცოცხლე შეინარჩუნოს. ინდივიდი იწყებს სიცოცხლის უფლებით და არა –მოვალეობით.  მოვალეობა სწორედ ისაა, რომ ადამიანმა დაიცვას სიცოცხლე. ლოკის აზრით, ადამიანს არა აქვს უფლება საკუთარი, სხვა ადამიანის სიცოცხლის, თავისუფლების და საკუთრების ხელყოფის, თუ თავად მას არ ემუქრება კონკრეტული საფრთხე. ლოკს ამის არგუმენტად ღმერთის ცნება შემოაქვს, სადაც სიცოცხლე ადამიანს ღმერთისგან აქვს ბოძებული და მხოლოდ ღმერშ აქვს მისი წართმევის უფლება. ამიტომ ადამიანს თავისი ან სხვისი სიცოცხლის მოსპობის უფლება არა აქვს. ჰობსისგან განსხვავებით, ლოკის ბუნებით მდგომარეობაში ადამიანებს აქვთ რელიგია და მორალი, თუმცა ლოკს რელიგია ბუნებით მდგომარეობაში მინიმალური დოზით შემოაქვს, როგორც ელემენტარული მორალური შეზღუდვის საფუძველი.

          ჰობსისთვის თავისუფლება ნიშნავს, აკეთო ის, რაც მოგესურვება, რასაც ლოკი არ ეთანხმება. მისი აზრით, ეს თვითნებობაა და შორს არის თავისუფლებისაგან. ლოკი ყურადღებას ამახვილებს თავისუფლებაზე და არა თანასწორობაზე, თუმცა ხაზგასასმელია, რომ იგი არც თანასწორობას გამორიცხავს და თვლის, რომ ერთი მეორეს წარმოშობს.  ყველა ადამიანი თავისუფალია, არავის უთანხმდება გადაწყვეტილებების მიღების დროს. სწორედ ამგვარი თავისუფლებიდან ამოდის ლოკი, როდესაც მას თანასწორობის მცნებას უკავშირებს. თავისუფალ ადამიანებს შორის სრული თანასწორობაა, არცერთ მათგან არა აქვს სხვაზე მეტი უფლება. ლოკთან თავისუფალია ის ადამიანი, რომელსაც არა აქვს სხვა შეზღუდვა, გარდა ბუნებითი კანონებისა, რომელსაც გონება კარნახობს. სწორედ გონებაა ის კანონი, რომლის მიხედვითაც თავისუფალმა ადამიანმა სხვის თავისუფლებას, სიცოცხლეს ზიანი არ უნდა მიაყენოს. ლოკის აზრით, ,, ინდივიდის თავისუფლება პატივისცემას და დაცვას იმსახურებს მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ადამიანი გონების კარნახით მოქმედებს და საკუთარი ვნებების და კაპრიზების მონა არ ხდება.“ (ჯონ ლოკი 2017, 205). ლოკი თავისუფლებას სიცოცხლის უფლებასთან ათანაბრებს, რადგან, თუ ადამიანს თავისუფლება არ ექნება, მაშინ საფრთხეში იქნება მისი პატრონისგან, რადგან ბატონს აქვს სიცოცხლის წართმევის უფლება. რომც არ აპირებდეს ბატონი (მმართველი) მონისთვის სიცოცხლის წართმევას, მონას მაინც აქვს დაკარგული კონტროლი საკუთარ სიცოცხლეზე. ეს კი იგივე სიცოცხლის დაკარგვის ტოლფასია. და კიდევ, ადამიანს არ უნდა წაართვა საკუთრება, რადგან ამით იმ წუთში არ კლავ, მაგრამ სიცოცხლის შენარჩუნების საშუალებას უსპობ.

         ჰობსთან ბუნებით მდგომარეობაში მყოფი ადამიანები ერთმანეთს ომს უცხადებენ, ჯონ ლოკთან კი ყველაფერი სხვაგვარადაა. მასთან ბუნებითი მდგომარეობა არ ნიშნავს ავტომატურად ,,ყველას ომს ყველას წინააღმდეგ.“ (ჯონ ლოკი 2017, 205). ლოკი თვლის, რომ ბუნებით მდგომარეობასიც აქვთ ადამიანებს საერთო. ესაა: სიცოცხლის, თავისუფლების და საკუთრების დაცვა. საერთო ინტერესების გამო ისინი ვალდებულნიც კი არიან ერთმანეთთან ითანამშრომლონ. ეს თანამშრომლობა კი იმაში გამოიხატება, რომ ყველას აქვს უფლება დასაჯოს ადამიანი, რომელსაც აქვს დარღვეული ბუნების კანონი, ანუ ადამიანის სიცოცხლე, საკუთრება და თავისუფლება აქვს ხელყოფილი. ადამიანმა მარტო თავისი თავი კი არ უნდა დაიცვას, არამედ ის ადამიანიც, ვისი ბუნებითი მდგომარეობაც ირღვევა, რაც გვაძლევს ლოგიკური დასკვნის საფუძველს, ლოკის ბინებით მდგომარეობაში მისდევენ ერთ მთავარ პრინციპს: მოექეცი სხვას ისე, როგორც შენ გინდა მოგექცნენ!

        ჯონ ლოკის მიხედვით, არსებობს რაღაც შეზღუდვები, რასაც ის ბუნებით კანონებს ეძახის. ამ კანონებში არ არის ინდივიდის ინტერესი – დაიცვას თავი. ეს უკვე საზოგადოების ინტერესსია გადასული. ამიტომ, თამამად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ არსებობს სამოქალაქო საზოგადოება, რომელსაც შეუძლია დამნაშავის დასჯა. თუმცა, ბუნებით მდგომარეობაში დამნაშავეს კი დაიჭერ, მაგრამ შეიძლება მეორე დამნაშავე დარჩეს დაუსჯელი, ვიღაცას დანაშაული ,,შერჩეს,“ რაც იმას ნიშნავს, რომ ,,ომი“ ვერასდროს დასრულდება და საზოგადოება ყოველთვის ომის მდგომარეობაში დარცება. მართალია, ბუნებით მდგომარეობაში სამართალი სრულდება, მაგრამ აქ ნაკლები შანსია სამართალი ადეკვატურად რომ აღსრულდეს, რადგან დამნაშავის დამსჯელი თავადაა მსხვერპლი. მსხვერპლი კი ძალიან ძნელია მიუკერძოებელი იყოს. 

                                                          ბიბლიოგრაფია

1. ჯონ ლოკი „ მეორე ტრაქტატი სამოქალაქო მმართველობაზე.“ წიგნში შესავალი თანამედროვე აზროვნებაში 1,  199-232. თბილისი: ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა, 2017.

                                 მერი უოლსტონკრაფტი

ინგლისელი ფილოსოფოსი მერი უოლსტონკრაფტი თავის ნაშრომში ,,ქალთა უფლებების დაცვა“ საუბრობს იმაზე, რომ ადამიანში ყველაზე ღირებული მხარე მისი გონებაა და ადამიანის დანიშნულებაც გონების განვითარებაა. აქედან გამომდინარე, შეხედულება, რომ კაცობრიობის ნახევარს არ სჭირდება აღზრდა და გონების ანუ უმთავრესი უნარის განვითარება, უაზრობაა. ფილოსოფოსი თვლის, რომ საზოგადოებაში გავრცელებული აზრი, თითქოს ქალს განათლება არ სჭირდებოდეს, არის მცდარი. უძველესი დროიდან მოყოლებული მამაკაცები  ძლიერ სქესად იყვნენ მიჩნეულნი. ამიტომ მათ ბევრად მეტი უფლება გააჩნდათ,  მეტიც,  ქალები, ხშირ შემთხვევაში, საერთოდ უუფლებონი იყვნენ. ქალთა ჩაგვრის პრობლემაზე ყურადღება პირველად მეჩვიდმეტე საუკუნეში გაამახვილეს. ამ პრობლემამ ფემინისტური მოძრაობის ჩამოყალიბებასთან ერთად ისევ იჩინა თავი, თუმცა, ის დღემდე არ კარგავს აქტუალობას.  ქალებს ოდითგანვე უწესებდნენ გარკვეულ საზღვრებს, იქნებოდა ეს განათლებასთან, პირად ცხოვრებასთან თუ კარიერულ წინსვლასთან დაკავშირებული, რაც მათ დეგრადირებას იწვევდა. მერი უოლსტონკრაფტი დაუპირისპირდა ქალის ბუნების აზროვნების, უნარებისა და დანიშნულების შესახებ არსებულ მოძველებულ შეხედულებებს.

 მერი უოლსტონკრაფტი თავის ნაშრომში აკრიტიკებს ფრანგ ფილოსოფოსს ჟან-ჟაკ რუსოს. უოლსტონკრაფტი  რუსოს  აღზრდის შესახებ თეორიას აკრიტიკებს. იგი თვლის, რომ ამ საკითხში ჟან-ჟაკ რუსო ცდება, რადგან არ უნდა ემიჯნებოდეს გოგონების აღზრდა ბიჭების აღზრდისაგან და ორივე მათგანი თანაბარ ცოდნას უნდა იღებდეს. მერი უოლსტონკრაფტი ამტკიცებს, რომ ,,სულს, გონებას და ზნეობას სქესი არ აქვს.“  (უოლსტონკრაფტი მერი 2017, 238). ფილოსოფოსის კრიტიკას იწვევს ის, რომ რუსოს განსხვავებული შეხედულება აქვს ბიჭებსა და გოგონებზე. მერი უოლსტონკრაფტი აპროტესტებს იმასაც, რომ ჟან-ჟაკ რუსო ზედმეტად მიიჩნევს გოგონებში რაციონალურობის განვითარებას და მათთვის მეცნიერების შესწავლას. რუსოს აზრით, ქალმა მხოლოდ ოჯახის საქმეები უნდა იცოდეს, რაშიც ემიჯნება უოლსტონკრაფტს და უარყოფს მის თეორიებს, სადაც როგორც კაცს აქვს სწავლის ნიჭი, ისე აქვს ქალსაც. უბრალოდ, სამყარო არა მარტო არ ცდილობს ქალთა გონების განვითარებას, არამედ ხელსაც კი უშლის განვითარებაში.  

მერი უოლსტონკრაფტის  ნაშრომში ,,ქალის უფლებების დაცვა“ ცენტრალურია აღზრდის სისტემა. ფილოსოფოსი აკრიტიკებს განათლების ტრადიციულ სისტემას, სადაც მთავარი ბიჭების განათლებაა. ჟან-ჟაკ რუსოს მიხედვით, ვაჟები სახელმწიფო მოღვაწეებად, მოქალაქეებად უნდა მომზადებულიყვნენ, გოგონები კი - დედებად და ცოლებად. გოგონებს ასწავლიან, თუ როგორ უნდა აღიზარდნონ ოჯახის ქალებად, როგორ უნდა განივითარონ მგრძნობიარე და სენტიმენტალური ბუნება.

უოლსტონკრაფტი თვლის, რომ ქალების აზროვნების ნაკლებად განვითარებული უნარი მათი სქესის ბუნებრივი ნიშანი არ არის, მამაკაცებსა და ქალებს გონიერება ერთნაირად ახასიათებთ, განსხვავება ისაა, რომ ქალებს მისი განვითარების ნაკლები უფლება და საშუალება აქვთ, გარდა ამისა,  ქალებს ურჩევნიათ იკეკლუცონ, ვიდრე კითხვით გონება ავარჯიშონ. ფილოსოფოსი ასევე თვლის, რომ ქალის სათნოება და ზნეობრიობა მამაკაცებმა იმისთვის მოიგონეს, რომ მდედრობითი სქესი დაიმორჩილონ, რათა მათი ასპარეზი შეზღუდონ. დამორჩილებული ქალი თავის არჩევანში თავისუფალი ვერ იქნება და ვერც კარგ აღმზრდელად გამოდგება. მხოლოდ განათლებულ ქალს შეუძლია ღირსეული შთამომავლობის აღზრდა. აქედან გამომდინარე, მერი უოლსტონკრაფტი ამტკიცებს, რომ როგორც ბიჭებს, ისე გოგონებს სჭირდებათ ლაღად სირბილი და ფიზიკურად განსავითარებელ თამაშებთან ერთად გონების ვარჯიშიც. გონებას ნახევარი სამყარო კი არა, განურჩევლად სქესისა, ყველა ადამიანი უნდა ავარჯიშებდეს. უოლსტონკრაფტი საფრთხესაც ხედავს, როდესაც ქალი ქმარს შორდება ან ქვრივდება. ამ დროს ის ცოდნის გარეშე  მარტო რჩება მწარე რეალობასთან. ეს კი ძალიან დიდი პრობლემაა, რადგან თუ ქალს ასეთ სიტუაციაში სათანადო ცოდნა არა აქვს, მაშინ ის არამარტო შვილების, არამედ საკუთარი თავის რჩენასაც ვერ შეძლებს, ამასთანავე, შვილებს ვერ გაუწევს სათანადო მეურვეობას. უოლსტონკრაფტის აზრით, პატივისცემისა და დაფასების მოსაპოვებლად ქალებს, პირველ რიგში, განათლება უნდა ჰქონდეთ, რაც დაეხმარებათ სურვილების ჩამოყალიბებაში. ქალები არ უნდა იზრდებოდნენ ისე, როგორც მამაკაცებს აწყობთ, მშობლებმა მათ არ უნდა ჩამოუყალიბონ მონური ხასიათი, ისე უნდა აღზარდონ, რომ  უარი არ თქვან ადამიანურ ღირსებაზე. გოგონები არ უნდა მოექცნენ გენდერულ უმცირესობაში, უნდა მიიღონ შესაბამისი განათლება და ჩამოყალიბდნენ ისეთ ქალებად, რომლებიც შეძლებენ საკუთარი გონებისა და პოტენციალის გამოყენებით სამყაროს შეცვლას.

   დასკვნის სახით ვიტყვი, რომ მერი უოლსტონკრაფტმა გაკვალა ის ბილიკი, რომელსაც თანასწორი ღირებულებების აღიარებიდან თანაბარ უფლებებამდე მივყავართ. სწორედ მის მიერ გაბატონებული ნორმების კრიტიკის შემდეგ გახდა შესაძლებელი ქალების განათლება.

                                                      

                                                 ბიბლიოგრაფია

1. უოლსტონკრაფტი მერი „ქალის უფლებების დაცვა.“ წიგნში შესავალი თანამედროვე აზროვნებაში 1,  233-269. თბილისი: ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა, 2017.

                                          ადამ სმითი

       შოტლანდიელი ფილოსოფოსის და პოლიტიკური ეკონომისტის, ადამ სმითის მოღვაწეობას უკავშირებენ კლასიკური პოლიტიკური ეკონომიკის ჩამოყალიბებას. საზოგადოების სიმდიდრის წყაროდ ფილოსოფოსი ორ მთავარ ფაქტორს მიიჩნევს: პროდუქციის წარმოებასა და მოხმარების მოცულობებს. ნაშრომში „გამოკვლევა ხალხთა სიმდიდრის ბუნებისა და მიზეზების შესახებ“, დახასიათებულია სოფლის საზოგადოება, კარგად ჩანს, თუ როგორ აღმოცენდა საქალაქო საზოგადოება და როგორი ურთიერთდამოკიდებულებაა სოფელსა და ქალაქს შორის. ადამ სმითს მიაჩნია, რომ ეკონომიკის განვითარებისათვის განსაკუთრებული პირობებია საჭირო. ერთ-ერთ ასეთ პირობად სოფლისა და ქალაქის მცხოვრებლების ურთიერთობის არსებობას მიიჩნევს. ეს ურთიერთობა კი აღებ-მიცემობაზე უნდა იყოს აგებული, ანუ, ის, რაც ქალაქს არა აქვს და რასაც აწარმოებს სოფელი, კერძოდ, ნედლი საარსებო პროდუქტი და მანუფაქტურის მასალა, მიიღოს სოფლიდან და პირიქით, უკვე გადამუშავებული პროდუქტი ქალაქმა მიაწოდოს სოფელს.

        ადამ სმითის აზრით, ქალაქი ხელს უწყობს სოფლის განვითარებას, რადგან ქალაქში არსებობს დიდი ბაზარი. იქ კი სოფლის ნედლეული ადვილად იყიდება და სოფლის მცხოვრებლებსაც სტიმულს აძლევს მიწის დასამუშავებლად და მიწათმოქმედების განსავითარებლად.  ამ ორი ცოცხალი ორგანიზმის - ქალაქისა და სოფლის - კავშირს გადამწყვეტი როლი უჭირავს ეკონომიკის განვითარებაში. სოფელში, მიწათმოქმედების  გამო მოიპოვება ადამიანის ორგანიზმისა და სიცოცხლისთვის აუცილებელი პროდუქტები, ხოლო ქალაქი ადამიანებს ამარაგებს ფუფუნების საგნებით. აქ კიდევ ერთ მომენტს ექცევა ყურადღება, ქალაქში მცხოვრები ვაჭრები გამდიდრების შემდეგ ყიდულობენ სოფელში მიტოვებულ მიწებს და ამუშავებენ. ისინი სასოფლო მეურნეობის გაუმჯობესებაში უდიდეს წვლილს იღებენ. თანაც ვაჭარს ან ყოფილ ვაჭარს სოფლის მეურნეობაში უფრო მეტი მოგების მოტანა შეუძლია, ვიდრე მემამულეს, რადგან ამ უკანასკნელისაგან განსხვავებით დიდი კაპიტალის დაბანდების არ ეშინია. სოფლის მეურნეობიდან როგორც ვაჭარს, ასევე სოფელსაც აქვს მოგება. ადამ სმითის აზრით, სოფლის მაცხოვრებლებისათვის აუცილებელია იმის გააზრება, რომ აქტიური ურთიერთობა ქალაქსა და სოფელს შორის არა მხოლოდ მათზე, არამედ ქვეყნის ეკონომიკაზეც კარგად აისახება, იქიდან გამომდინარე, რომ ისინი ერთმანეთში იმ პროდუქტს გაცვლიან, რაც ზედმეტი ექნებათ. ფილოსოფოსს მიაჩნია, რომ თუ ამ ყველაფერს გააანალიზებენ, მაშინ სოფლის მაცხოვრებლები შეეცდებიან უფრო მეტი მოსავალი მოიწიონ, რითაც კიდევ უფრო მეტად დაეხმარებიან ეკონომიკის წინსვლას. აღსანიშნავია, რომ ბატონ-ყმობის პერიოდში ეს პროცესი საკმაოდ ცუდად მიმდინარეობდა, დაუმუშავებელ მიწებს ყადაღა ედებოდა. მემამულეები ასეთ მიწებს ყიდულობდნენ, შემდეგ გლეხებს ამუშავებინებდნენ და საარსებო საზრდოს გარდა, ყველაფერს ართმევდნენ. გლეხები ფეოდალების საკუთრებად მიიჩნეოდნენ. მათ არ ჰქონდათ პრივილეგიები. გლეხების ძირითად საზრუნავს გადასახადების გადახდა წარმოადგენდა. მასაც უქრებოდა მოტივაცია, მიწა დაუმუშავებელი რჩებოდა, რაც ეკონომიკაზე ცუდად ისახებოდა. ეკონომიკის განვითარებას ხელი ფეოდალებისთვის პრივილეგიების ჩამორთმევამ შეუწყო. როცა გადასახადების გაუქმება დაიწყეს, გლეხებს მიწების შესყიდვის და  გარკვეული დროის შემდეგ მოსავლის გაყიდვით შესყიდვისას გადახდილი ფულის ამოღების საშუალება მიეცათ. შეიქმნა თავისუფალი ქალაქები, ყველა მოქალაქეს თავისუფალი ვაჭრის სტატუსი მიენიჭა.

         ადამ სმითი თვლის, რომ ქალაქში ვაჭრობისა და მრეწველობის განვითარების შედეგად სოფელში მყარდება წესრიგი, ,,ქალაქში ვაჭრობისა და მრეწველობის განვითარებას თან ახლდა გონივრული მმართველობისა და წესრიგის დამკვიდრება“  (სმითი ადამი 2017, 294), რის გამოც ხალხს ეზრდება შემოსავალი და ამის შედეგად კლებულობს მშიერთა და უკმაყოფილოთა რაოდენობა. ეს კი სოფლებში იწვევს კულტურისა და კარგი მმართველობის თანდათან გაუმჯობესებას. ამ ყველაფერთან ერთად ადამიანებში ფეხს იკიდებს პიროვნული თავისუფლების გრძნობა.

      ადამ სმითმა  ნაშრომში „გამოკვლევა ხალხთა სიმდიდრის ბუნებისა და მიზეზების შესახებ“ ,,უხილავი ხელის“ პრინციპი წამოაყენა. ამ პრინციპის მიხედვით, თითოეული ადამიანის მამოძრავებელი მხოლოდ პირადი ინტერესებია, რასაც, საბოლოოდ, საზოგადოებრივ ინტერესებამდე მივყავართ.

      დასკვნის სახით მინდა ვთქვა, რომ გარკვეული თვალსაზრისით წაადგა ეკონომიკას ადამ სმითის მოსაზრებები იმის შესახებ, თუ როგორ უწყობს ხელს ქალაქის ვაჭრობა სოფლის განვითარებას. ამასთანავე, ფართოა სმითის შეხედულებების სპექტრი, რასაც დღესაც არ დაუკარგავს აქტუალურობა. ფილოსოფოსის აზრები მნიშვნელოვანია თანამედროვე მსოფლიო გლობალური ფინანსური კრიზისის ასახსნელად და მისგან თავის დასაღწევად.

       

                                              ბიბლიოგრაფია

1. სმითი ადამი „„გამოკვლევა ხალხთა სიმდიდრის ბუნებისა და მიზეზების შესახებ“,“ წიგნში შესავალი თანამედროვე აზროვნებაში 1,  274-306. თბილისი: ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა, 2017.

---